11 Temmuz 1856’da Robert Wilkin, İzmir–Aydın demiryolunun inşası için İstanbul Hükümetine başvurmuştur.
23 Eylül 1856’da Robert Wilkin’in başvurusu kabul edilmiş ve 130 kilometrelik İzmir–Aydın demir yolunun inşası İngilizlere verilmiştir. 23 Eylül, bu yıl 156.yılı olan Türkiye Demir Yolları’nın da kuruluş tarihidir.
İmtiyaz verilirken, inşaata 1 yıl içinde başlanması şart koşulmuştu. Sürenin dolmasına 1 gün kala, 22 Eylül 1857’de ilk kazma vuruldu.
İzmir’de başlayan demiryolu inşaatı 15 Eylül 1862’de Ayasuluk’a geldi. Yani birkaç gün önce Ayasuluk istasyonun açılışının 150. yılıydı. Bana göre bu, Selçuk’un 150. doğum günüydü. Çünkü Selçuk’ta yaşam, yeniden, demiryolunun Ayasuluk’a gelmesiyle başlamıştır.
Şöyle ki;
Selçuk’taki İslami eserlerin tamamı Aydınoğulları beyliği dönemi eserleridir.1426’da Cüneyt Bey’in öldürülmesiyle kent Osmanlıların eline geçer ve bu tarihten sonra Ayasuluk hızla önemini kaybetmeye başlar. Fatih Sultan Mehmet’in 1475’te darp edilen son akçesinden sonra, darphanedeki faaliyetler de durur. Ve Ayasuluk yaklaşık 300-350 yıl sürecek bir kış uykusuna yatar. Bu arada yapılmış bir tek mimari esere bile rastlamak, neredeyse imkânsızdır.
Bugün Karpouza kafe olarak oturduğumuz Huck Oteli’nin, kent arşivi olarak kullanılan Reji İdaresi binasının 15 Eylül 1862’den sonra yapılmış olması tesadüf değildir.
Demiryoluyla birlikte yeniden şekillenen yerleşim, elbette demiryolunun çevresinde oluşmaya başlamıştır. Demiryolunun hemen üst paralelindeki, (doğusundaki) büyük bölümü erken dönem Cumhuriyet, belki birkaç tanesi son dönem Osmanlı olan, 8-10 evin tescilli olup olmadığı hakkında hiçbir fikrim yok. Ama yeniden inşa edilen Selçuk’un erken şahitlerinden olan bu eserlerin, mutlaka koruma altına alınması gerektiğini düşünüyorum. Hiç olmazsa onlar için geç kalmayalım.
Bir şeyler yapmak için önce farkında olmak lâzım, yoksa her zaman geç kalınır; tıpkı Ayasuluk’un 150. doğum gününü kutlamakta geç kalındığı gibi. Ayasuluk’tan tren kalktı, geçmişler ola….
Hasan Kireç/Kültür Varlıklarını Koruma Uzmanı
Görseller, dostum Ali Can’dan….
